dovuki

Дөрвөдүүд бол Монголын эртний аймгийн нэг. Монголын нууц товчооны 11-р зүйлд Дува сохорын 4 хөвгүүн эцгийгээ нас барсны дараа Добу мэргэнийг авгаа гэж үзэхгүй албатаа аван салж нүүн дөрвөд овогтон болов гэжээ. Дува сохорын дөрвөн хөвүүн Доной, Догшин, Эрх, Эмнэг нарын удам угсаа бол дөрвөдүүд. Добу мэргэний удам бол Чингис хаан. Тэгэхээр дөрвөд, боржигон 2 бол монгол угсаатнууд. 10-р зууны үед Дува сохорын 4 хүүгийн албатууд Енисей, Эрчис мөрний хавиар, 12-р зууны үед дөрвөдүүд Халх гол улмаар Байгал нуурын ойролцоо ирж нутаглажээ. Чингис хаан Монголын эзэнт гүрнийг байгуулахад дөрвөдүүд ойрадын Хархируга, Хутагбэх, Дөрбэй догшин, Мөч бүдүүн ноёдын удирдлагын дор явж хүчин зүтгэсэн байна. Чингис хаан энэ гавьяа зүтгэлийг үнэлж ойрадын Хутагбэхтэй худ ураг болж өөрийн охин Цэцэгхэнийг Хутагбэхийн хүү Иналчид гэргийн болгон өгснийг түүхэнд тэмдэглэжээ. Uploaded with ImageShack.us Чингис хааны дараах үед дөрвөдүүд Алтай болон Ил тарвагатайд очиж нутагласан ажээ. Нэгэн үе бүх Монголыг нэгтгэн захирч их хаан ширээнд суусан ойрадын Эсэн тайш өөрийн ууган хүү Борнагалд дөрвөдүүдийг өгч захируулсан бөгөөд дөрвөдийн ноёд түүний удмын хүмүүс байдаг. 14-р зууны эхнээс дөрвөдүүд ойрадын дөрвөн гол аймгийн нэг болж түүхийн тавцанд гарч дотроо их, бага дөрвөд, баруун зүүн дөрвөд гэж хуваагдсан байна. 17-р зуунд Ойрадын их бутрал эхлэхэд дөрвөдийн нэг хэсэг нь Гүүш хаан хэмээх Төрбайх ноёны удирдлагаар хошууд нар Хөхнуур руу нүүхэд дагалдан оджээ.Тэднийг өдгөө БНХАУ-ын Хөх нуурын мужийн Сог монгол буюу дээд монголчууд гэдэг. Мөн их, бага дөрвөдүүд Далай тайшийн удирдлага дор баруун зүг нүүдэллэн Баруун сибирь, Ил, Урал мөрнийг гатлан Ижил мөрний хөвөөнд очиж нутаглахдаа Халимаг хэмээх нэр авч Орос улсын бүрэлдэхүүнд оржээ. Үлдсэн дөрвөдүүд баядуудын хамт Алтайг даван нүүж Заг, Байдрагийн газар ирж 8 жил гаруй нутаглаж байгаад Жуудгай гэдэг хүнээр газар шинжүүлсний дараа Увс нуурын газар баядуудтайгаа ирж нутаглажээ. Увс нуурын баруун талаар дөрвөдүүДөрвөд гэдэг нэр нь эртний монголын дээд өвөг Дува Сохорын дөрвөн хүүхдийн удмаас сурвалжтай дөрвөнд аймгийн нэрээс үүсэлтэй гэх буюу дөрөвлөн жагсдаг цэргийн жагсаалын нэр болох "дөрвөд" гэсэн үгнээс гарсан гэдэг домогтой.д, зүүн талаар баядууд амьдрах болжээ. Мөн БНХАУ-ын Хар мөрөн мужийн дөрвөдийн өөртөө засах хошуунд дөрвөд ястан бөөнөөрөө орших бөгөөд эдгээрийг дөрвөдүүд Енисей мөрнөөс Халх гол, Байгаль нуур луу 11-р зуунд нүүдэллэн ирж нутаглаж байгаад баруун тийш нүүх үед тасран үлдсэн гэж үздэг. 17-р зууны үед Ойрадуудыг Манжаас хамгаалахын тулд торгууд, дөрвөд, өөлдүүдээс сайн эрсийг шилж гэр бүлээр нь захлуулан амьдруулснаар одоогийн захчин ястан бий болсон. Өөрөөр хэлбэл захчин ястан нь энэ гурван ястнаас үүссэн. Дөрвөд гэдэг нэр нь эртний монголын дээд өвөг Дува Сохорын дөрвөн хүүхдийн удмаас сурвалжтай дөрвөнд аймгийн нэрээс үүсэлтэй гэх буюу дөрөвлөн жагсдаг цэргийн жагсаалын нэр болох "дөрвөд" гэсэн үгнээс гарсан гэдэг домогтой. Дөрвөд аймаг XҮ-XҮII зууны үед Дөрвөн Ойрадын холбоонд багтаж Талас, Эрчисээр нутаглаж байгаад нэгэн хэсэг (Далайдаш ноёны харъяат) ньТоргуудын хойноос Ижил мөрөн уруу нүүж, бусад нь Зүүнгар улсын бүрэлдэхүүнд үлджээ. Ингээд дотоод хямрал тэмцэлдээний улмаас 1750-аад оны эхээр Дөрвөдийн их ноён Дашдаваа алагдасаны учир түүний Зайсан Саарал албатаа авч Манж чин улсад дагаар орсон байна. 1789 оноос өртөө харуулын алба үзэх болж, Алтай суман харуулд суух болжээ. Хүн ард нь эртнээс нааш тариа тарих хийгээд малын ажлыг хослуулан эрхэлж иржээ. Судалгаанаас үзвэл Дөрвөдийн дотор дараах овог (яс) олонтаа тохиолдож байна. Үүнд: Чорос тайж, Ноёд тойд, Гардаг цагаан яс, Хойд, Хошууд, Шарад (Шарайд). Захчууд, Борлууд, Булгадар, Тонорууд, Торгууд, Харнууд, Хархойд, Салабур, Хэрүүд, Хяргас Шарнууд, Бүрүд, Бүгэр, Кэрйд, Хасгууд, Баргад, Шар хаших, Бөөгүүд (Бөхнүүд) Тайчууд, Таргад, Яргай, Гөлөгэд, Шаазган Зоод, Зуутраг, Бага тугтан, Их тугтан зэрэг болно. Үүнээс харахад, эртний Дөрвөн Ойрадын дотор багтаж явсан Барга, Буриадын дотор байдаг шарад (шарайд) цагаанууд, харнууд, шарнууд, бүрүд болон Зүүнгарын улсын үеийн хойд, хошууд болон түрэг угсааны харгис хашах (хасгууд) зэрэг эрт хожуу үүссэн олон янзын яс овог Дөрвөдөд шингэжээ. Дөрвөдийн овгуудаас ноёлох нь болох цагаан яс буюу цорос омгийн ноёдын уг нь бичгийн сурвалж болон аман домгоор дараах болж буй. Дөрвөдийн ноёдын элэр балрын уг нь Бу хан, Олиндай Батаа тайш (Удунхай бида тайш) нараас угшил тай Өөлд Хутха Таюу буюу Махмудын удмын Тогоон тайшийн үр. Эсен ноёны (1418-1455) хүү Бор нагал (Бор Аялху)-ын удмын ноён гурван Цэрэн болдог. Тодруулан хэлбэл, дөрвөдийн ноёдын өвөг Бор нагалын угсааны Далай тайшийн 4-р хүү Омбын 4-р үеийн ая Дөрвөд Далай хан Цэрэн, Далай тайшийн 5-р хүү Дайчин хошуучийн мөн үеийн ая Чин ман Цэрэн уваш буюу Зоригт хан болно. Дөрвөд ястны овгийн нэрээс зарим нь яс удмын нэр болох авч дөрвөд хошуудын доторх сумдын нэр нь зарим үед тохиолдолд яс овгийн нэртэй давхцан, сүүлийн үед аль нь овгийн, ямар нь засаг захиргааны нэр гэдэг нь ялгахад төвөгтэй болжээ. Настангуудын яриагаар өмнө дурдсан нэрсийг их төлөв ясны нэр гэх боловч түүнд бас сумдын нэрс оролцжээ. Жишээлбэл: Дөрвөд Далай ханы хошуунд Бүчлэн, хүрээний захын шаазган, Дураал, Төлгөд-Ка нар, Жиснэр, Шавь нар, Таргад, Цоохор, Орцос, Шавгад, Борогчид зэрэг 12 сум багтаж байсан гэж ба Зоригт ханы хошуунд Зуутраг, Таргад, Их тугтан, Бага тугтан, Чээжиг, Шар хашига, Замба, Яргаа, Хайдаа (Болзон) Хондоо, Хотон отог, Жисээн суман зэрэг 12 сум байсан ажээ. Харин эдгээрийг нарийвчлан судлах нь чухал болно. Одоо Дөрвөдүүд Увс аймгийн Бөхмөрөн, Түргэн, Сагил, Давст, Баян-Өлгий аймгийн Цагааннуур сумд (хуучин зоригт ханыхан) болон Улаангом, Ховд, Өлгий хот бусад газруудад оршин сууж байна. Прошу перевести на русский монгольских коллег.Текст взят из форум.калмыкия.ру трактовка своей истории западномангольскими дербетами юзера Галдан-Бошигт.

по калмыцки наhц -родня по материнской линии, где h -это г небно-носовое

Есть ещё одно слово на калмыцком -"церх"-сбивать,метать Тогда казахское "шеруши" по калмыцки будет "церч" -метатель,сбиватель.

На калмыцком цергч,в конце слова видно нагромождение согласных.После ч на тодо ставится "и",в устной речи "э".После "р" и "г" тоже стоят гласные,а какие?В принципе можно ставить любую гласную,но будут произноситься кратко,поэтому для удобства правописания их не пишут.В реалии мы слышим на калмыцком церегичи,церэгчэ,церәгчи,церүгүчи. В казахском эти закономерности не так выражены,как в калмыцком,но присутствует судя по речи.

По калмыцки церг-армия,цергч-солдат.Была у нас статья,что это китайизм.В древнем Китае времен хунну это был крестьянский серп,оружие народного ополчения. Похоже и русский серп оттуда же.

К сожалению только частная запись МРТ-3

Я бы не сказал так.Просто он стал неугоден многим.

В ССМ дорбеты отдельно от ойратов указаны. Не дербеты,а дербен указаны отдельно от ойратов.

Торгуды вошли в состав ойратов во времена падения Юань 1368г.торгудам не нашлось территории при откочевке из Китая,они пришли к ойратам ища опору(түшг).Дербетский вопрос открытый.Считается это коренные ойраты.

А идепкейжи не будет монголизмом?Какова тувинская этимология этого слова? Если судить по тексту эпоса Джангар,наши предки воевали с Гюргю-ханом(Хойху).С ВТКаганатом сложнее,последнего кагана звали Джангар.

Я давно подозревал древние тюрки были монголоязычные.Уж очень основной костяк дербетов и торгутов ведут к хунну и восточно-тюркскому каганату,в т.ч. герой нашего эпоса Джангар.

Да ещё к моменту независимости Тувы из 25 тыс населения хань 1600 и корейцев 2000 человек.Самих тувинцев получается менее 16 тыс.человек.

Идикут логичнее переводить с монгольских языков как активист.А святой хозяин,дух по тюркски вполне в стиле фольк-хисторизма.Титул идикут появился когда у древних уйгуров не осталось старой знати.Так что должность появилась очевидно как форма народной демократии и выборов.В Монголии я был ,но общаться мешало моя русифицированность,да еще калмыцкий это далеко не мангольский-халха.А синьцзянцев можно найти в Элисте при желании.

Сары югуры живут в Ганьсу ,далеко из ближайших к ним ойратов.Правда поют по записям на чистейшем калмыцком языке,но с мусульманскими мелодиями по моему,не по монгольским стандартам пения. Слово идикут синьцзянская сторона использует в качестве "активист": нам ин идебкетеан(идвкәтн)-партийный активист;нейите ин идебкетеан-общественный активист. В словаре волжских калмыков ближйшее слове по смыслу-идр: 1)возмужалый 2)молодой,в расцвете сил 3)перен. сильный,мощный идрлх: 1)возмужать 2)перен. набираться опыта,становиться опытным Синьцзянская сторона более продуманно перевело слово "идвкәт" -активный,активист. Как по вашему староуйгурское идикут это нынешнее ойратское идвкәт? По моему,да.

Есть ещё одно слово времен УК к моему удивлению оно до сих пор активно используется ойратами Синьцзяна.Это слово -идикут.Можно дать этимологию слова с тувинского?

В КНР в Ганьсу есть более прямые наследники УК -сары югуры.А у нас у калмыков только отдельные рода(аймаки) -бухус,көвүд(кибиөүт).

Для вас простой перевод -обжоры опустошители.

Да,расхотелось мне уступать тувинцам первенство культурного наследия Уйгурского каганата.

По техническим причинам 2 дня не имел доступа к Интернету.На счет буквы "л": в КРСловаре 1977г. барул-быстрый на ч-л;хотын барул-обжора;хувцна барул-тот,кто быстро изнашивает одежду Я думаю,что словарь 1977г. страдает не полнотой калмыцкой лексики и я попробую сам интерпретировать на счет суффикса "л" и его роли в словообразовании:үкх-умирать,үкл-смерть,тогда барх-исчерпывать,барл или барул-исчерпание(т.е. ничего не остается от ч-л).Т.е. при помощи суффикса "л" образуется подлежащее.На счет окончания "с" или "ас" -это множество.Отсюда барлас-исчерпатели.

Этимология слова барлас стало понятно.На современном калмыцком барх-исчерпать.Барлас-исчерпатели.

В Уйгурском каганате уйгуры называли город- балгасун.Раз тувинцы претендуют на культурное наследство УК город должны называть -балгасун.Кызыл балгасун -город Кызыл.Элст балhсн-город Элиста.Москва хотл балhсн-Москва столичный город.

И по калмыцки город-балhсн.

Сразу возникает вопрос.Зайсаны ики-цохуровских зюнгаров чоросы или кереиты?