Хатагин наадам- 2009-9-9

[Altai Xangai]

Г.Аким: Хатагинчуудын их наадам Дорнодын талд болно

2009/08/12 • Сэдэв нь: Ярилцлага, Үнэн

Монголчууд овог аймгаа дээдлэн хүндэлдэг нандин уламжлалтай. Даааршил хэмээх хийрхлээс энэхүү уламжлалаа авч үлдэх нь юу юунаас чухал байгаа билээ. Иймээс Дорнод аймгийн Матад сумын нутгайн зөвлөлийн дарга, Үндэсний номын сангийн захирал, доктор профсссор, хатагин овогт Г.Акимын санаачлагаар мартагдсан зан үйлээ сэргээж, хойч үедээ өвлүүлэх, овог нэгтнүүдээ нэгтгэн цуглуулж хатагин овогтны их наадмыг 2009 оны есдүгээр сарын 9-ний есөн цаг есөн минутад эхлүүлэхээр товложээ.

Их зохиолч, нэрт эрдэмтэн, төрийн гурван удаагийн шагналт Ц.Дамдинсүрэнгийн 100 жилийн ойгоор олон эрдэмтэн мэргэд, зохиолчид чуулахдаа “Өглөө бүр монголын ард түмнийг хатагин овогт их эрдэмтэн Ц.Дамдинсүрэн сэрээж, өв соёлын сан хөмрөг болсон Үндэсний номын санг нэрт гүүш хатагин Г.Аким сахиж байгаа нь жирийн хэрэг биш” хэмээн онцолж байсан бөгөөд хатагинчуудын оюунлаг гэгээлэг, тэнгэр язгуурт түүхийг нь бахдаж, түүх соёлынх нь талаар халуун ариа өрнүүлж байв. Ингээд удахгүй болох хатагин овогтны их наадмын талаар Г.АКИМ гуайгаас тодрууллаа.

-Хатагинчуудын их наадмын хүрээнд ямар ажлууд зохион байгуулагдах вэ?

-Монголчуудын хамгийн том овгуудын нэг бол хатагин. Монголд угсаатан ястан бус овогтон гэж ярьж өгүүлэх ёстойг түүх өгүүлдэг: Бид хатагин овогтон. Хуучнаар Хурц вангийн хошуу, ёст бэйсийн хошуу, Үйзэн вангийн хошуу буюу одоогийн Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан, Сүхбаатар сум, Дорнод аймгийн Матад сумынхан юм. Яах аргагүй хатагинчууд. Даяаршлаа гэж байгаа энэ үед бид төвөөсөө зугтах биш төв уруугаа тэмүүлэх ёстой. Энэ үүднээс хатагинчуудаа ойртуулъя гэж бодсон. Хорин жилийн дараа мартагдахад үгүй гэхийн аргагүй учир хатагинчуудаа улам ойртуулах үүднээс ийм наадам зохион байгуулъя гэж бодож зорьсон. Эиэ бол зөвхөн эрийн гурван наадам биш оюун ухааны наадам гэж онцолмоор байна. Анх хатагин овогт Егүзэр хутагт гэж гарч ирснээр хатагинчуудаа таниулсныг түүхийн хуудас өгүүлдэг. За тэгээд хатагин овгийн нүүдэлчин, харц язгуурт Ц.Дамдинсүрэн гуай маань гэж анх хэлж дэлхийд таниулсан. Түүхээ сөхөөд ярихаар хамба лам, мэргэд хуврагууд, одоо ч бидний бахархан ярих дуртай жүжигчин Цэвээнжав, хөгжмийн зохиолч Лхадорж, эрдэмтэн доктор олон доо. Ингээд үзэхээр Монголын оюун ухааны түүхэнд ихээхэн үнэтэй хувь нэмэр оруулсан овгийнхон бол хатагинчууд. Удам угсаагаа судалж, тэмдэглэсэн “Бугу Хатаги” эрдэм шинжилгээний хурал, урлаг спортын баяр, яруу найргийн наадам гээд өргөн хүрээтэй зохион байгуулах гэж байна. Манай урлагийн нэрт мастөруудаас эхлээд хатагины авьяас билэгт зон олноос төрөн гарсан уран сайханчид гээ хүмуус маш өргөн оролцоно. Хатагин нэрийн дор оюун ухааны их баяр цэнгэлээр хүрээгээ тэлсэн оюуны соёлын том наадам хийхээр бэлтгэж байна. Сайхан болно оо.

-Есийн тоог бэлгэдэж өдрөө сонгосон юм уу?

-Ноднин Ц.Дамдинсүрэн гуайн 100 жилийн ойд оролцчихоод явж байхад нутгийн хилийн дээс дээр миний машины милийн дугаар бүгд ес болсныг юуны түрүүнд их бэлгэшээсэн дээ. Би аливааг бэлгэшээн бодох дуртай. Ингээд нутгийнхантайгаа ярьж зөвлөлдөж байгаад энэ өдрийг тогтсон. Энэ олон есийн тоонууд дахин давтагдахгүй шүү дээ.

-Мөн хатагины хар сүлдийг цэнгүүлэх ёслол үйлдэх талаар ярьж байсан. Энэ тухай тодруулбал?

-Энэ үеэр хатагины хар сүлдийг цэнгүүлэх ёслол болно. Уг нь хатагинчууд энэ хар сүлдний дор явж ирсэн. Манай Эрдэнэцагааны яруу найрагч Н.Лутбаяр бол яг хатагины хар тугийг авч явсан зайсангийн үр удам юм. Эднийд хатагины хар сүлдний сэрээ байдаг юм билээ. Гилбэр нь унасныг бурханч лам Пүрэвбат хийж өгнө гэсэн. Тэр тугийг цэнгүүлэх өслол болно. Үүнийгээ гурван сумынхаа хар азарганы хөхлөөр бүрдүүлье гэж бодож байгаа. Эртний хэлээр бол догшуулах үйл явдал болох юм даа. Яг энэ өв соөлоо хадгалан үлдсэн Өвөрмонголын Үүшүн хошуунаас тугч урьж ёслолыг үйлдэнэ. Энэ зан үйлийг дахин сэргээх нь хойч үед маань овгоороо бахархаж явахад маш чухал үйл хэрэг гэж бэлгэшээн бодож байна.

-Хатагин овгийн үүсэл гарлын талаар манай уншигчдад сонирхуулна уу?

-”Монолын нууц товчоо”-г уншсан хүн болгон мэднэ дээ. Тэнгэрээс шар гэрэл гараад Алунгоо ээжийн хэвлийг илж, хөл хүнд болсноор Буга Хатаги, Бухад салжу, Бодончар мунхаг төрдөг. Тэд бол яг тэнгэрээс заяатай гурван хүү нь юм. Нууц товчоонд тэнгэр язгууртай гэж онцолж хэлсэн байдаг. Энэнээс салжууд овог гэж улдсэнгүй. Харин боржигон, хатагин овог гэж үлдсэн. Өвөрмонголын Алшаад бас хатагинчууд бий. Наадамд Үүшин хошуунаас урьсан. Энэхүү наадмыг хоёр хоёр жилээр хийгээд байхад түүх угсаа маань тодроод байна гэж бодож байна. Буриадад ч бас хэсэг хатагинчууд байгаа тухай түүхийн эх сурвалжид дурдсан байдаг. Өвөрхангай аймагт байсан нь Галдан бошигтын үймээний үөэр гарсан гэдэг. Угийн бичигтээ бичээд үлдээсэн учир баталгаатай. Шарын шашны том том сүм хийдүүдийг толгойлдог хамба лам нар нь хатагинчууд байсан юм билээ. Үүшүн хошуу уламжлалаа хадгалж, туг сүлдээ нууцлан хадгалж ирсэн тухай би анх Өвөрмонголын Хурцбаатар гэдэг эрдэмтний “Атаа арвангурван тэнгэрийн тайлга” гэж номоос уншсан юм. Үүнээс л Үүшүн хошууны хатагинчуудыг мэдэж авсан. Хатагины уулс дандаа арвангурван овоотой байдаг. Хатагинчуудын голлон шүтдэг байсан даа. Гэхдээ тайлга тахилга хийдэг хүн ирээд бидэнд бас их юм хэлж өгөх байх аа гэж бодож байна. Энэ жил Алшаа аймгийнхнаас урьж амжсангүй. Дараагийн наадам Сүхбаатар аймагт болно. Тэр үед урих бодолтой байна. Хатагин хошууны ахан дүүс зовлон жаргал нэгтэй гэж манай хатагины яруу найрагч хүү С.Амартайван шүлэглэн дуулсан нь бий. Энэ наадамдаа олноороо бүгдээрээ оролцоорой гэж уриалж байна.

Б.Төгсжаргал

http://sonin.mn/2009/08/12/%d0%b3-%d0%b0%d...bd%d0%be%d0%b4/

[Гость Khagan]

Апрплва укдщвифм ывапфва ывавыа ываывавы ывав. Рваыаы ыавап йцба пкп кацук.

Вмва афп ое укпеейупе ьдывтпэдщп укпейло.

[Гость Булган хангай]

Браво.Я обьезательно поеду туда.У меня тоже кровь катаганов. :tw2: :tw1:

[reicheOnkel]

надо обязательно пригласить бурятских хатагинов.

[Гость Khagan]

Что то у БХ много кровей то тарбаганы, то катаганы... :-)

[Гость Булган хангай]

Апрплва укдщвифм ывапфва ывавыа ываывавы ывав. Рваыаы ыавап йцба пкп кацук.

Вмва афп ое укпеейупе ьдывтпэдщп укпейло.

На восточнои степи Монголии 09 минут 09 часов следуещего месяца 2009 будет начинатся " Великий праздник всех Хатагинов (Катаганов) ".

Приглашает катаганов внутренной Монголии,Бурятии....кроме Халха-катаганов.

Дергард.

Передай эту информацию, если ты знаком с катаганами Узбекистана или Казакстана .

Я тебе дам тарбаган .

[Гость Khagan]

В своё время мы катаганов почти всех истребили. Они предали нас, напали в тыл, когда мы были в походе на Джунгарию. Но в старшем жузе есть род шанышкылы, они вроде являются ближайшими родственниками наших катаганов. Вряд ли кто-нибудь из них захочет поехать на курултай монгольских катаганов. Сам знаешь теперь между нами кроме языковых различий, появились другие преграды, отсутствие бань к примеру, конины и устойчивый запах сушёных тарбаганов.... :-) А кто такой Дергард? И что такое - "ЧИХ НЬ БОСОО БОЛ ЧОНЫН БЭЛТРЭГ

ЗОВХИ НЬ ӨӨДӨӨ БОЛ ХАЛХЫН ХҮҮ." ??????

[povodok]

Khagan

А вы довольно старый человек , если помните поход на Джунгарию! Или это воспоминание о пионерской игре "Зарница"?

[Гость Khagan]

Да уж не молодой. Поход был давно, генной памятью не обладаю. А жаль. Зарницу прекрасно помню. Сейчас так детей не воспитывают как в наше время. Тоже жаль. А Вам сколько поводок?

[Гость Булган хангай]

В своё время мы катаганов почти всех истребили. Они предали нас, напали в тыл, когда мы были в походе на Джунгарию. Но в старшем жузе есть род шанышкылы, они вроде являются ближайшими родственниками наших катаганов. Вряд ли кто-нибудь из них захочет поехать на курултай монгольских катаганов. Сам знаешь теперь между нами кроме языковых различий, появились другие преграды, отсутствие бань к примеру, конины и устойчивый запах сушёных тарбаганов.... :-) А кто такой Дергард? И что такое - "ЧИХ НЬ БОСОО БОЛ ЧОНЫН БЭЛТРЭГ

ЗОВХИ НЬ ӨӨДӨӨ БОЛ ХАЛХЫН ХҮҮ." ??????

Да я знаю.Вы стали заниматься постоянной почисткой 3 пальцев после ужина из конини.

А в туалете как? Тоже пользуетесь только 3 па...,без toilet paper?

Вы из какова подрода Каракытай?

[povodok]

Khagan

Тоже не молодой ... , но в джунгарском походе точно не учавствовал.

[Гость Khagan]

А кто его знает может и участвовали, надо пошерстить вашу генеалогию.

[Гость Булган хангай]

А кто его знает может и участвовали, надо пошерстить вашу генеалогию.

МУУ ЭР ДАЙНД ХӨӨРНӨ.

Саваагүй нохой саранд хуцна

монг.пословица

[БiрАтан]

Khagan

Тоже не молодой ... , но в джунгарском походе точно не учавствовал.

поводок, не в обиду, хотя бы имя деда своего помнишь? (про 7 обязательных имён уже даже и не заикаюсь)

понимаю, тебе от моей жалости ни тепло ни холодно, но те (джунгарский поход) события не являются такими уж дальними... у меня в семье бывало обсуждали "участников" боёв, набегов и т.п. или про "героическую" смерть Ермака от руки разгневанного найманского мужа (а в современной истории там бой, кажись, был ) - да от топора он умер глупо и жалко (это также рассказывают).

Ежели кратко: Учись у дедов и отца (не абстрактных таких, а своих - единокровных, а то получается абстракцию все любят, а о живых близких людях забывают), Рожай детей, воспитывай их, не забудь далее о внуках, правнуках и подобные вопросы тебе даже в голову не придут ... Эх, славянская душа, не поймёшь вас никак... :kz1:

[Гость Khagan]

Да Ермака собака задушила. Собаке собачья смерть. У меня друг, потомок того предка, который бы стал последней "жертвой" этого разбойника не будь у него преданной собаки. Кипчак кстати.

[Гость Булган хангай]

И также приглашаю представительев из наших славных Калмыкских братьев! :tw2: :tw2:

[povodok]

Семь не помню. Но имя пра-прадеда знаю. Все мои предки были сибирскими казаками , потомками тех "разбойников" , что покорили малым количеством все великие кыпчакские ханства! Видимо , кыпчаки были сильными , но легкими!

[Гость Булган хангай]

Видимо , кыпчаки были сильными , но легкими!

Да.Поздние кипчаки нас позорили.

[Гость Khagan]

Они и сейчас сильные. Насчёт лёгкости не знаю не взвешивал. Кипчакские ханства вы не покоряли. Вы покорили Сибирское ханство и пробили дорогу в восточную Сибирь. Киргиз-кайсаки добровольно вошли в состав России. Для опоры российских властей в степях Казахстана были расформированы различные казацкие станицы. Не более. Если бы вы войной пошли на киргиз-кайсаков, то кто знает как повернулась бы история для самой России. Так как в войне по плану нам должны были помогать китайцы и пушками и людьми. Но на курултае решили не воевать. А вообще казаки почти ни чем не отличаются от казахов. Так что подумайте о своей плоти и конине, зов предков сильная вещь.

[БiрАтан]

Семь не помню. Но имя пра-прадеда знаю. Все мои предки были сибирскими казаками , потомками тех "разбойников" , что покорили малым количеством все великие кыпчакские ханства! Видимо , кыпчаки были сильными , но легкими!

опа-на... салем, служивый... из башкир, калмаков али из тептярей???

и второе: "не помню" или "не знаю"? ... согласись - две "большие разницы"...

[Гость Булган хангай]

Хахаха.Да ты перестань!

Очень смешно.

Казахи монголоиды с примесью кара кытай ,а казаки европеиды. :lol:

[povodok]

В моей крови , видимо , больше монгольских предков. Для меня Монголия и Бурятия так же привлекательны , как для многих Таиланд и Мальдивы!

[БiрАтан]

В моей крови , видимо , больше монгольских предков. Для меня Монголия и Бурятия так же привлекательны , как для многих Таиланд и Мальдивы!

'povodok', "видимо" здесь не работает, надо знать, а не предполагать - нельзя быть чуть-чуть беременной...

[povodok]

Жду результатов анализа ДНК

[Эмчи]

Поводок, нам нужно срочно придумать себе какие-нибудь живописные родословные, чтоб участвовать в этом элитном клубе.