Башкирский эпос "Идукай и Мурадым"
Золотой Ордой владел
Хан по имени Туктамыш;
Много стран во власти имел,
Их в рабах при себе держал:
Ясак у них скотиной брал,
Рабов от жителей их забирал;
Всесильным себя возомнив,
Жил вольготнее богов.
И на вольный Урал посягнул.
Живший там народ всколыхнул.
Богатыри края того:
Кыпсак, Катай и Тамьян, –
Жившие на отрогах Урала;
Юрматы, Табын еще –
Вдоль Нугуша и Идели –
По примеру батыров тех,
Пятеро из семи родов.
Туктамыша отвергнув власть.
Не желая платить ясак,
Не желая давать рабов,
При приближении ханских войск,
В скалах укрытие ища,
Бились с врагами вместе и врозь.
Аулы целые в каждом бою
Выгорали дотла в том краю;
Женщин и девушек позорил враг,
Скалы и склоны уральских гор
Кровью алою увлажнились;
В той крови утопая по седло,
Батыры к обидчикам пробивались;
Но те, Урал-тау окружив,
Огнем нещадным его подпалив,
Превратили цветущий сад
В кроваво-красный ужасный ад;
От ударов со всех сторон
Нес народ там большой урон.
Без матерей оставались, отцов
Сироты – дети лихих удальцов;
Боевых не осталось коней –
Только лишь недоросли лошадей;
Все ж пять батыров пяти родов,
Израненные десятки раз,
Оземь сброшенные с седла.
Все ж, лук не бросив в смертельный час,
Не выпуская булатный меч.
Вновь и вновь устремлялись в сечь.
Полный текст можно найти здесь (на русском языке)
Оригинальный текст на башкирском языке
Иҙеүкәй менән Мораҙым
Алтын Урҙа башында
Туҡтамыш хан ултырған,
Ҡул аҫтында күп илде
Ҡолдай итеп биләгән:
Яһаҡ алған малынан,
Ҡолдар алған халҡынан,
Үҙ тигәнсә эш итеп,
Бер хоҙайҙай йәшәгән;
Уралға ла ҡул һуҙып,
Унда халыҡты ҡуҙғаған.
Уралдағы батырҙар:
Ҡыпсаҡ , Ҡатай, Тамъян –
Урал тауы яғында,
Юрматы, Табын тағы ла –
Иҙел, Нөгөш буйында;
Был батырҙарға эйәреп,
Ете ырыуҙан бишеһе
Туҡтамышҡа буйһонмай,
Уға яһаҡ түләмәй,
Халыҡтан ҡолдар алдырмай,
Хандың яуы килгәндә,
Ҡаяларға һарышып,
Ҡара-ҡаршы һуғышып,
Ауыл-ауыл һәр яуҙа,
Йорто-ере үртәлеп,
Ҡатын-ҡыҙы хурланып,
Урал бите, ҡаяһы
Ҡыҙыл ҡанға дымланып,
Батырҙары сергенән
Ҡыҙыл ҡанға йөҙһә лә;
Урал тауҙы уратып,
Хандың яуы ут һалып,
Урал буйын ҡып-ҡыҙыл
Тамуғылай ҡылһа ла;
Күп яуҙағы ҡырғында
Илдең халҡы миктәлеп*,
Ата-әсәһеҙ ҡалышып,
Етем-еҫер тулһа ла;
Аты бөтөп, яу аты
Тай-тулаҡҡа ҡалһа ла;
Биш ырыуҙан биш батыр,
Яраланып ун тапҡыр,
Аттан ҡолап төшһә лә, –
Ян керешен бушатмай,
Ҡулдан булат ташлатмай,
Һаман ҡаршы һуғышҡан.
Полный текст на башкирском языке можно найти здесь
Татарский дастан "Идегей"
В стародавние времена,
Там, где была нугаев страна,
А предком Нугая был Татар
Там, где стольный Сарай стоял.
Там, где вольный Идиль бежал
Там, где город Булгар блистал,
Там, где текла Яика вода,
Там, где была Золотая Орда
Там, где жили кыпчак и булгар
Ханствовал над страною татар
Хан по имени Токтамыш.
Кто был ему друг – того любил.
Кто был ему враг – того губил.
То, чем владел он, были стада.
То, что имел он, были рабы:
В муках текли их года.
Полный текст на русском языке
