Celal_Bayat

Ya procital esli ne oşibsya u Qumilyova ili u Cavad Heyeti shto, drevnıe Turkı inogda nazıvali naselenie İrana imenno tak - "TAT" i daje bila takaya poqovorka u Gök Turkov: "TATSIZ TÜRK OLMAZ, BAŞSIZ BÖRK OLMAZ".

Dorogie moi kak vi posmotrite prodoljit diskusii na radnom yazike. Kak v armii:)) Türk dilli ĥalqların konuşduğu dillèr biri-digèrine çoĥ oĥşayır. Amma razılaşmaq gèrèkdir ki, èdèbi dillèr, ĥüsusèn dè dillèrin fonetik, qramatik vè imla quruluşi çoĥ fèrqlidir. Bunun èsas sèbèbi uzun illèr bu Türk ĥalqlarının èdèbi dillèrin, onun morfoloji, fonetik, qramatik, imla prinsiplèrinin bir-birindèn ayrı yaradılması vè inkişafı olmuşdur. Sadècè bir misal çèkim, şifahi, ĥalkın konuşduğu Azèri Türkcèsindè elè sözlèr vardır ki, èdèbi dildè yoĥdur. Amma hèmèn söz digèr Türk dillèrindè èdèbi dildè işlèdilir. Lakin elè Türk dillèri vardir ki, onların nèinki şifahi danışıq dili, hèm dè èdèbi dillèri, fonetikası ve b. bir-birinè çoĥ oĥşayir. Mèsèlèn, TATAR, BAŞKURD, NOĞAY, KARAÇAY-MALKAR, KAZAĤ, KIRĞIZ, KARAKALPAK VÈ B. dillèri biri-birinè daha çoĥ yaĥındır. Bunun èsas nèdèni bu halkların formalaşmasinda KIPÇAK ünsürünün daha çoĥ iştirak etmèsidir. AZÈRI, TÜRKIYÈ, TÜRKMÈN, KIRIM, QAQAUZ, UYĞUR, İRAN VÈ ĤORASAN, İRAQ, SURIYA, BALKAN VÈ AVROPA TÜRKLÈRI VÈ B. türk dillèri isè biri-birinè daha yaĥındır. Bunun sèbèbi isè bu halkların formalaşmasinda OĞUZ-TÜRKMÈN ünsürünün daha çoĥ iştirak etmèsidir. ALTAY dili vè onun dialektkèri (Altay-kiji, Teleut, Telengit, Tuba, Kumandin, Çelkan), Ĥakas, Şor, Tıva, elèce dè Yakut dillèrinde olan yaĥınlık ise daha çoĥ hèmèn ĥalklarıin formalaşmasında qèdim TELE ünsürünün daha çoĥ qorunmasından irèli gèlir. Bu dillèr KIPÇAK qrupuna daha yaĥındır, nèinki OĞUZ qrupu dillèrè. Mèncè birinci növbèdè ORTAQ ÈLIFBADAN başlamaq lazımdır. Mèn anlayıram ki, dilllèrin qramatik qururluşu, fonetik imla prinsiplèri vè quruluşları arasında fèrqlèr vardır. Amma mèncè Oguz ve Qıpçaq qrupu dillèrin özèlliklèri diqqètè alınmaqla ORTAQ ÈLIFBA vè HÈM DÈ ÈYNİ SÈSLÈR ÜÇÜN ÈYNİ HÈRFLÈRİN KULLANILMASI İLÈ TERTİP OLUNMUŞ ÈLIFBA ÇOK MÜHÜM VE GEREKLİ OLAR. Azından şunun bir zèrèri olmaz. Èksinè okumayı bir az da olsa kolaylaşdırar. İngilis vè Rus Alfabelèrindè bèzi hèrflèr vardir ki, onların turk dillèrindè ve Allfabelèrindè kullanmasına gèrèk yokdur. Mèsèlèn, (W, Ц, X, Ю, Я, Щ ve s.). Ama bu hèrfler artık türk Alfabelèrinè gèlmèkdedir. Elè sèslèr vardır ki, rus dilindè bir sèsdir, mèsèlèn “Ю”. Amma bu sès türkcèdè iki sèsdir – “yu” vè iki ayrı-ayrı hèrflè yazılır. Vè ya İngilis dilindèki “W” hèrfi “ui” sèsini ifadè etmèk üçün kullanılır. Amma türk dillèrindè bu sès yoxdur. Amma “W” hèrfindèn türk dilinè xas olan bir sèsi göstèrmèk ücün kullanmaq olar – “ou” vè ya “öü”, mèsèlèn “dowlèt” – doüvlèt - , töwlè - töülè Elè Alfabe yaratmaq olar ki, hèm OGUZ qrupu dillèr (Azèri, Türkiyè, Türkmèn, Kırım, Qaqauz, Uyğur, İran vè Ĥorasan, İraq, Suriya, Balkan vè Avropa Türklèri vè b.), hèm dè QIPÇAQ qrupu dillèr (Kazax, Kırğız, Karakalpaq, Tatar, Başkord, Karaçay-Malkar, Noğay vè b.) üçün èlyetèr olsun. Ortaq Türk Alfabesindèn danışarkèn ilk olaraq günümüzdè kullanılan türk Alfabelèrinè bakmak gèrèkir. Bu gün bir çok türk dilli toplumlar zaman-zaman Latın qrafikli Alfabe kabul ettilèr vèya bu addımı atmagı pilanlayırlar. Amma yinè dè farklar kalır vè artıyor. Mèsèlèn, bir çok türklèr “ы” sèsi üçün “I” hèrfi kullandığı halde, Türkmènlèr “y” hèrfi kullanır. Vè ya bèzi türk dillèrindè “Ö” sèsi üçün üstü iki nöqtèli “O”=Ö, bèzilèri isè içi xèttli “O” kullanır.Vè ya bir çok türkler “ve” sèsi üçün “V” hèrfi kullandığı halda Turkmènlèr “W” hèrfindèn kullanırlar. Vè yaxud da “ə” sèsi bir çox türk dillèrindè tèrs “e”= “ə” hèrfi ile göstèrildiyi halda bèzilèrindè üstü nöqtèli “è” hèrfi ile göstèrilir. Başqa misal, “kh=x” sèsi Azèridè “x=iks” hèrf ilè göstèrilir, bèzilèrindè isè üstü nöqtèli “h” ilè “ĥ” hèrfi tèklif olunur.

Men anlıyorum ki, dilin qramatek kuruluşu, fonetik imla prensibi ve kuruşları arasında farklılıqlar vardır. Mèncè Oguz ve Qıpçaq qrupu dillèrin özèlliklèri dikkatè alınmakla Ortak Alfabe ve HEM DE AYNI SESLER ÜÇÜN AYNI HERFLERİN KULLANILMASİ ÇOK MÜHÜM VE GEREKLİ OLAR. Azindan şunun bir zereri olmaz. Aksine okumayi bir az da olsa kolaylaşdırar. Elè Alfabe/Elifba yaratmaq olar ki, hèm OGUZ qrupu dillèr (Azèri, Türkiyè, Türkmèn, Kırım, Qaqauz, Uyğur, İran vè Ĥorasan, İraq, Suriya, Balkan vè Avropa Türklèri vè b.), hèm dè QIPÇAQ qrupu dillèr (Kazax, Kırğız, Karakalpaq, Tatar, Başkord, Karaçay-Malkar, Noğay vè b.) üçün èlyetèr olsun. Ortaq Türk Alfabesindèn danışarkèn ilk olaraq günümüzdè kullanılan türk Alfabelèrinè bakmak gèrèkir. Bu gün bir çok türk dilli toplumlar zaman-zaman Latın qrafikli Alfabe kabul ettilèr vèya bu addımı atmagı pilanlayırlar. Amma yinè dè farklar kalır vè artıyor. Mèsèlèn, bir çok türklèr “ы” sèsi üçün “I” hèrfi kullandığı halde, Türkmènlèr “y” hèrfi kullanır. Vè ya bèzi türk dillèrindè “Ö” sèsi üçün üstü iki nöqtèli “O”=Ö, bèzilèri isè içi xettli “O” kullanır.Vè ya bir çok türkler “v” sèsi üçün “V” hèrfi kullandıgı halda Turkmènlèr “W” hèrfindèn kullanırlar. İngilis vè Rus Alfabelèrindè bèzi hèrflèr vardir ki, onlarin turk dillèrindè ve Allfabelèrindè kullanmasina gèrèk yokdur. Mèsèlèn, (W, Ц, X, Ю, Я, Щ ve s.). Ama bu hèrfler artık türk dillerine gelmekdedir.

V Azerbaycanskom yazike okonchanii mnojestvennogo cisla: Literaturniy yazik - ORMAN(LAR), AT(LAR), BAYAT(LAR) Razgovorniy rech - ORMAN(NAR), AT(TAR) ili AT(DAR), BAYAT(DAR)

Degerli arkadaslar, Butun Turk Dunyasina salamlar ve sayqilarimi catdiriram. Ben bir Azeri turku’yem. Lakin turk topluluklarinin problemleri ile ilgilenir ve calisiram ki, dikkatda saklayim. Bu mektubu sizlere yazmagimin tek amaci Turk dilli halklarin en esas problemlerinden biri ile elaqedar fikirimi catdirmaqdir. Bu Elifba- Alfavit problemidir. Gunumuzde turk halklari ve devletlerinde hansi Elifba-Alfaviti secmek hakkinda muzakireler acilmisdir. Amma bu muzakireler her bir ulke ve devletde ayrica aparilir. Turk dilleri bir agacin kollaridir. Amma bu dillerin icerisinde Kipcak qrupu, Oguz qrupu, Uygur qrupu ve s., hem de alt qruplar (podqruppi) vardir. Azeri turkcesi, Turkiye turkcesi, Turkmen turkcesi, Qaqauz turkcesi, Krim tatar dili ve diger (Irak, Iran, Suriya, Balkan turk lehceleri ve s.) oguz qrupuna dahil turk dilleridir. Kipcak qrupuna dahil olan diller Kazax, Kirgiz, Karacay-Malkar, Tatar, Baskurd, Nogay dilleri de biri-digerine pek cok oksardirlar. Gunumuzde Kazax, Kirgiz, Tatar, Baskurd halklari Alfabeni deyismek muzakire edirler. Benim bir teklifim vardir. BU DILLERE TETBIK OLUNACAK ALFABENI BU HALKLARIN ALIMLERININ, DILCILERININ HEPSININ BIRGE-ORTAK KATILIMI ILE HAZIRLAMAK OLMAZMIDIR? MESELA, KIPCAK QRUPUNA DAHIL OLAN VE SIFAHI – KONUSMA ZAMANI PEK COK ASAN ANLANILAN DILLER UCUN OYLE BIR ALFABE HAZIRLAMAK OLMAZMI KI, HEMEN HALKLARININ HEPSININ IHTIYACINI KARSILASIN? BEN ANLAYIRAM KI, HER BIR DILIN OZELLIKI VAR. BIR DILDE OLAN SES (ZVUK) BASQASINDA OLMAYA BILIR. AMMA BUTUN DILLERIN SESLERI VE OZELLIKLERI DIKKATA ALINMAKLA ELE BIR ALFABE HAZIRLANA BILER KI, ONDAN HAMU KULLANA BILER. MESELEN, HEMEN ALFABEDE ELE BIR HERF (BUKVA) OLA BILER KI, BASKURD DILINDE O HERFIN KARSHILIGI OLAN SES OLMASIN VE ONDAN KULLANILMASIN. AMMA HEMEN HERF KAZAX DILINDEKI SES UCUN LAZIMLI OLACAKDIR. BELE OLARSA HEPIMIZ AYNI ALFABENI OYRENECEK VE BIRI-DIGERIMIZE DAHA KOLAY CIKIS ELDE EDECEYIK BEN BELE BIR YANASMANI ALTAY DIL AILESININ TURK DILLERI QRUPUNUN OGUZ KOLUNA DAHIL OLAN HALKLAR UCUN DE GORMEK ISTERDIM. Sayqilarimla, Celal Bayat Alibeyli

Degerli arkadaslar, Ortak turk diline ehtiyac var'mi?